در این قسمت از پروژه‌های ماندگار معماری ایران، به ساختمان‌هایی خواهیم پرداخت که بهترین نمونه‌های معماری ایران بوده و برخلاف سازه‌های جدید امروزی، از اصول اولیه معماری که این روزها فراموش شده پیروی کرده و به همین خاطر مورد تقدیر قرار گرفتند و یا جوایز معماری را دریافت کردند.
مسئله‌ای که امروزه در طراحی بناهای جدید به ویژه در پروژه‌ی ترمه به وضوح قابل رویت است، اشاره به این موضوع دارد که طراحی هرچند مدرن، می‌تواند رنگ و بوی بومی و سنتی نیز داشته باشد.
این گروه معماری با آجر، معجزه کرده‌اند!
گروه معماری فرشاد مهدی‌زاده به همراه احمد بطحائی در سال 1391، ساختمان اداری “ترمه” را در یکی از تاریخی‌ترن شهرهای ایران، همدان، بنا کردند. همدان را می‌توان با فضای فعال شهری و ساختمان‌های با فرم مستطیل شکلش توصیف کرد. در طراحی این پروژه می‌توان ترکیب زیبایی از ادغام فرم مستطیلی را با یک فرم چین خورده‌ی آجری مشاهده کرد.
عملکرد فضایی با معماری مفهومی
این ساختمان در دو طبقه با کاربرد تجاری طراحی شده است. طبقه همکف جهت فعالیت‌های تجاری، نقش یک فضای عمومی‌تر را ایفا می‌کند و طبقه اول دفتر کار بوده و جنبه خصوصی‌تری دارد. در طبقه دوم فضایی تحت عنوان بام هم سطح با پشت‌بام ساختمان‌های اطراف در نظر گرفته شده است، چرا که در سیستم شهرسازی و طراحی فضای شهری همدان، رعایت خط افق شهری یکی از الزامات ساختمان سازی به حساب می‌آید.
این‌طور که سازندگان اظهار می‌دارند، هدف اصلی آن‌ها برپایی بنایی مدرن اما ریشه‌دار در فرهنگ و سنت باستانی منطقه بوده است. اگر کمی به فضای معماری خلق شده در این بنا دقیق شویم، متوجه در آمیختن اجزاء منحنی با اضلاع شکسته خواهیم شد. همچنین استفاده از آجر برای خارج شدن از محیط خصوصی دفتر کار به محیط بیرون، هم یک راه حل ارتباطی بوده و هم یک سقف برای طبقه‌ی همکف به حساب می‌آید.
باغی که در روی پشت بام طراحی شده را می‌توان فضایی تپنده برای دفتر واقع در طبقه اول دانست. این فضا برای مناسبت‌هایی خاص مثل میهمانی‌ها و مراسم کاری و تجاری در نظر گرفته شده است. این بخش همچنین از آجر ساخته شده و این آجرها با الگوی لایه لایه، که ریشه در سنت منطقه دارد، پیاده سازی شده به گونه‌ای که ارتباط حریم خصوصی را با نمای بیرون حفظ می‌کند.
داستان خانه کبوتر و بانوی نیکوکار
در سال 1393 یک بانوی نیکوکار با مراجعه به دفتر معماری فتوره‌چیانی، درخواست طراحی ویلایی را می‌کند که علاوه بر این که قرار است خانه‌ی او باشد، محلی برای برگزاری گردهمایی‌ها و جلسات و مجمع‌های خیریه حمایت از جوانان و نوجوانان نخبه‌ای که استطاعت مالی برای ادامه تحصیل ندارند، هم باشد.
برادران فتوره‌چیانی در مور ایده اولیه طراحی این بنا این طور گفتند:
با توجه به شناختی که از دیرباز از این بانو و شخصیت ویژه ایشان و خانواده محترمشان داشتیم، تصمیم به ساخت بنایی گرفتیم که برگرفته از خصوصیات و رفتار ایشان بوده و به صورت فرمی هم قابل درک باشد. پس تصمیم به طراحی فرمی بی‌ادعا، گشاده‌رو با دیدی کامل از مناظر اطراف گرفتیم. خانه‌ای که در عین بی‌ادعایی و سادگی، در جای‌جای آن حرف‌ها و قصه‌های زیادی برای گفتن داشته باشد. از علاقه ایشان به شعر و موسیقی و هنر، و از پیام عشقی که هر روز نثار اطرافیان می‌کردند، المان‌هایی برای ما نقش می‌بست که راه ارتباطی بین ما، ایشان و مهمان‌های این خانه را به وجود می‌آورد. شاخص‌هایی همچون خط ایرانی، نقاشی و ترکیب این دو، مجسمه و کلمه رازآلود عشق که این عرصه‌ها را به‌هم پیوند می‌داد و در دست آخر شاید کبوتری که پیغام این عشق را به گوش همه می‌رساند.
روند طراحی، پیچیدگی در عین سادگی
یکی از چالش‌هایی که گروه طراحی همواره در روند طراحی این ویلا با آن دست و پنجه نرم می‌کردند، تقسیم بنا بین فضای عمومی(سالن‌های گردهمایی) و فضای خصوصی (مسکونی) بود. این که چگونه این دو فضا با یکدیگر در ارتباط بوده و در عین حال هر یک حریم خصوصی خود را داشته و به دور از هیجان در کنار هم قرار بگیرند. مورد دیگر حفظ این یکدستی در نما و فرم سختمان بود تا مفهومی از بی‌آلایشی و سادگی معنوی که در بنا نهفته بود، کاملا به نظاره گران القا گردد.
برای رعایت این مفهوم از لوورهای چوبی یکدست استفاده شد تا به هنگام برگزاری جلسات، حریم مسکونی حفظ شده و به صورت یکپارچه نما را به هم متصل سازد.
با الهام از شخصیت گشاده‌روی صاحب ویلا، تصمیم برآن شد تا بزرگترین درگاه ورودی که امکان ساخت آن میسر می‌شد، فراهم شود پس به وسیله‌ی یک قاب پیش تنیده به طول ۱۶ متر، فضای سالن را به منظره سبز اطراف گشوده و غرق در نور نمودیم.
بخش سالن گردهمائی شامل تعداد کافی سرویس بهداشتی، آشپزخانه صنعتی، اتاق تعویض لباس و یک دفتر کار است. تمامی فرایندها و سناریوی گردهمایی، یعنی از ورود میهمان‌ها تا نشستن در جای مناسب، همه و همه فکر شده و در جهت‌گیری کاربری فضاها پیش بینی شده است.
طبق خواسته کارفرما، طبقات دیگر ساختمان یک واحد بزرگ مجزا و دو واحد کوچکتر، که به فرزندان ایشان اختصاص داده شده است، را در خود جای داده.
نوآوری‌ها و نبوغ نهفته در روند اجرا
در ابتدا می‌توان از قلب تپنده این خانه، یعنی سالن اجتماعات، شروع کرد. یکی از نوآوری‌هایی که در این بخش انجام گرفته، ساخت و اجرای درگاه شاخص است. بزرگی درگاه ورودی با 16 متر طول، با قابلیت جمع و باز شدن با محاسبات فشارهای سازه‌ای عاری از هرگونه اشتباه که برای اولین در ایران اجرا شده، پروسه هماهنگی کار را بسیار پیچیده و دشوار می‌ساخت.
از جمله خلاقیت و نوآوری‌ها دیگر می‌توان به آثار تجسمی و هنری گروه معماران و هنرمندان اشاره کرد که زبان گویای پروژه به شمار می‌آیند و نقش این بانوی نیکوکار را در جای‌جای فضای ساختمان به تصویر می‌کشند. از موارد دیگر می‌توان به فرایندهای طراحی و ساخت نورپردازی لابی، دیواره‌ها و سقف سالن اجتماعات و همچنین طراحی و ساخت لوورهای چوبی که تا ۴۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارند و بدون احتیاج به روغن‌کاری به راحتی قابل باز و بسته شدن هستند، یاد کرد.
اجرای این طراحی زیبا و نوآورانه، منجر به دریافت تقدیرنامه و جایزه معمار در بخش ویلاهای مسکونی، مجله معمار در سال ۱۳۹۶ گردید.
در مطلب بعدی به ادامه برسی پروژه‌های مفهومی و ایده آل معماران مطرح و برجسته ایرانی خواهیم پرداخت. برای خواندن ادامه مطالب به «مجله اینپین» سر بزنید.