امروزه بسیاری از کودکان در نواحی شهری زندگی می‌کنند، از این رو باید این حق را به آنها بدهیم تا استعدادهای خود را در زمینه‌های گوناگون و به ویژه در ساخت زندگی اجتماعی باور کنند.
- حضور کودکان در عرصه های عمومی
تمام بافت‌های شهری که مردم به صورت فیزیکی و بصری با آنها در ارتباط هستند، عرصه‌های عمومی شهری نامیده می‌شوند، از خیابان‌ها، چهارراه‌ها و پارک‌ها گرفته تا ساختمان‌هایی که آن ها را محصور کرده‌اند. عوامل متعددی در کیفیت عرصه‌های عمومی دخیل هستند، از جمله درک و قبول ارزش‌ها و فرهنگ‌های مختلف. از دیدگاه صاحبنظران فضاهای عمومی به مکان‌های باز و قابل دسترس اتلاق می‌شود و عرصه‌های عمومی یا “محله” پس از خانه مکانی است که بیشترین برخورد و رفت و آمد در آن صورت می‌گیرد.
مهم ترین عواملی که بر شکل گیری شخصیت فردی و اجتماعی کودکان به صورت مستقیم وغیرمستقیم تاثیرگذار خواهد بود امنیت، فضای سبز، هوای پاک و سرزندگی است، که توسط نظریه پردازان بررسی و مطرح گردیده و کودکان در آزمون‌های مخصوص به آنها اشاره کرده اند.
پارک ها به عنوان عامل افزایش کیفیت سلامت جسمانی و روانی کودکان
فضاهای شهری به ویژه پارک‌ها می‌توانند بیشترین تاثیر را در پرورش خلاقیت کودکان داشته باشند و ضمن فراهم آوردن مکانی برای تفریح، سطح تعامل اجتماعی کودکان را بهبود بخشند. روانشناسان بر این باور هستند که بسیاری از عوامل رشد کودکان و پرورش خلاقیت آنها با فضای باز عمومی و فضا هایی که شرایط فیزیکی و روانی آن ها را تحت شعاع قرار می‌دهند، رابطه مستقیمی دارد. ازطرفی گسترش شهرها و افزایش بی‌رویه تعداد وسایل نقلیه موجب شده کودکان از بسیاری از این فضاها و زمین‌های بازی محروم بمانند. باتوجه به نظریه رشد، بین 6 تا 12 سال دوره‌ی یادگیری سریع و تفکر منطقی و عینی کودک و به تعبیری زمان کاشت بذر و پرورش تخیل کودک است. دو عامل اصلی تاثیر گذار در رشد کودکان را می‌توان به عامل فردی و عامل محیطی تقسیم کرد. عامل محیطی شامل : نور، منظر، صدا، آلودگی صوتی و بصری است. همچنین عواملی که برای طراحی فضاهای تفریحی و پارک‌ها تعیین کننده خواهند بود شامل سرزندگی و انعطاف پذیری کالبدی درفضاهای بازی، تنوع در مصالح و فضاهای نشستن است.
والدین ترجیح می‌دهند که فرزندانشان در محیطی پرورش یابند که به لحاظ طبقه اجتماعی، قومی و نژادی، مذهبی، اقتصادی، نحوه تربیت و الگوی زندگی با کودکانی در گروه‌های مشابه قرار بگیرند.
- ویژگی‌های زیر بیشترین ظرفیت رشد سالم کودکان را دارند:
- کنترل وسایل نقلیه در حریم عابر پیاده
- جو آرام محیط
- امکانات شهری برای پیاده‌روی
- امکانات شهری برای بازی و تفریح
- ورزش و فعالیت جسمی
- ایجاد تصویر ذهنی مناسب از محیط
- پویایی و هیجان
- امکانات آموزشی و کسب تجارب جدید
تاثیرمحیط (یا محله) بر رفتار کودکان
بر اساس تحقیقات دانشگاه پزشکی “جان هاپکینز” کیفیت محله‌ای که کودک در آن رشد می‌کند، تاثیر قابل توجهی بر رفتار‌هایی که در سال‌های ابتدایی و حتی دوره‌ی نوجوانی و بلوغ از خود نشان می‌دهد دارد.
این تحقیقات در بین سال‌های 1997-2007 از 3563 کودک انجام گرفت. طی پرسشنامه‌ای که برای والدین تهیه شده بود، محققان دریافتند که با “اختلاف کم”، کودکانی که در مناطق فقیر با سطح کیفیتی نامطلوب زندگی می‌کنند نسبت به کودکانی که در محله‌‌های مرفه با کیفیت شهری مناسب زندگی می‌کنند، مشکلات رفتاری بیشتری دارند. همچنین مشکلات کودکانی که در مناطق با کیفیت و مرفه زندگی می‌کنند ناشی از کشمکش‌های داخلی خانواده‌ها است نه محله و همسایگی آنها. از طرفی تاثیر خانواده در محله‌هایی با سطح کیفیت پایین می‌تواند همانند سپری محافظ برای کودکان عمل کند و تاثیرات منفی را کاهش دهد. اما هر چه کودکان مدت زمان بیشتر در این محیط ها زندگی کنند احتمال نفوذ عوامل نامطلوب در شخصیت آنها بیشتر می‌شود.
این عوامل می تواند پیام یا حتی زنگ خطری برای کنترل عوامل جدی و ناخوشایندی چون مصرف مواد مخدر، بزهکاری و خشونت ناشی از پرورش کودکان در چنین محیطی باشد که بعدها ممکن است برای کودکان و نوجوانان به وجود بیاید.
راه حل‌هایی که برای بهبود شرایط محل زندگی کودکان امروز و نوجوانان آینده می‌توان اندیشید:
- کمک هزینه‌های تحصیلی و رفاه اولیه برای کودکان
- ایجاد مراکز کانون فرهنگی و تربیتی برای جذب کودکان به این مراکز
- پیشگیری از مشکلات با نصب تابلو و بنر تا آموزش‌های حضوری لازم برای کودکان و خانواده‌ها
- پرداخت وام و تسهیلات بهسازی و ونوسازی منازل مسکونی
- جمع‌آوری عامل‌های تهدید کننده کودکان
- رسیدگی و ریشه‌یابی موارد بروز خشونت خانگی توسط مسئولین مجرب و متخصص
- تخریب ویرانه‌ها و واحد‌های مسکونی نیمه‌کاره و محل تجمع و استقرار خلافکاران و معتادین
- برنامه‌ریزی برای ایجاد انگیزه و کیفیت بهتر زندگی خانواده‌ها